Toename aantal verkeersslachtoffers in Zuid-Holland
Experts interpreteren de cijfers
De ontwikkelingen in de Zuid-Hollandse slachtoffercijfers zijn reden tot zorg. In de periode van 2017 tot en met de eerste helft van 2022 raakten maar liefst 37.995 gewond bij een verkeersongeval. En dat zijn dan alleen de slachtoffers van de in BRON (Bestand Geregistreerde Ongevallen Nederland) geregistreerde ongevallen – het topje van de ijsberg. De voorlopige slachtoffercijfers over de eerste helft van 2022 laten bovendien een flinke stijging zien. Hoe is dit te verklaren en hoe keren we het tij? Experts uit verschillende vakgebieden delen hun visie.
Werken aan veilig verkeer stoelt op drie pijlers, de zogenaamde drie E’s: Engineering (infrastructuur en techniek), Enforcement (handhaving) en Education (gedragsvormende maatregelen, zoals educatie en voorlichting). Zetten we alle drie de instrumenten effectief in, dan vermijden we risico’s in plaats van achteraf te repareren waar het misging. Dat is de lijn in Zuid-Holland en ook in het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030. Maar we zien dat de ontwikkeling van de verkeersveiligheid niet goed is; vooral het aantal ernstig gewonden blijft stijgen. Opvallend is de piek onder 17-jarigen. Ook senioren blijven een kwetsbare groep, net als fietsers in het algemeen.
Welke concrete aanbevelingen kunnen experts op basis van de cijfers doen?
Erik Donkers, expert verkeersveiligheid en oprichter van VIA Traffic Solutions Software
Op welke manier bent u bezig met verkeersveiligheid in uw werk?
“In mijn dagelijks werk adviseer ik gemeenten over verkeersveiligheid op basis van de gegevens uit slimme software. Die software verzamelt en presenteert de data, maar ze krijgen meer betekenis na een analyse. Dat geldt ook voor de ongevallencijfers over 2022. Die analyse is nog niet afgerond; ik kan er dus alleen nog voorzichtige uitspraken over doen.”
Welke ontwikkelingen ziet u die hebben bijgedragen aan meer verkeersongevallen?
“Er zijn de laatste jaren verschillende ontwikkelingen geweest die kunnen leiden tot meer ongevallen: er zijn meer elektrische fietsen verkocht, ouderen blijven langer mobiel, het aantal inwoners nam toe. Maar deze ontwikkelingen kunnen de stijging die wij in het eerste half jaar van 2022 signaleren niet verklaren. Het is mij wel duidelijk dat de infrastructuur en manier van handhaven in het verkeer in Zuid-Holland niet zodanig veranderd zijn in korte tijd dat ze de toename van het aantal verkeersslachtoffers kunnen verklaren. Ik doe daarom de aanname dat de oorzaak van deze onverwacht grote stijging ligt in het gedrag van verkeersdeelnemers.”
Waardoor zou dat gedrag veranderd kunnen zijn?
“Al speculerend, want dit zou grondiger onderzocht moeten worden, kom ik tot twee ideeën die allebei samenhangen met de coronajaren. Ten eerste hebben scholieren twee jaar lang veel thuisgezeten. Zij hebben heel wat fietstochten van en naar school gemist en daardoor de verkeerservaring die daarbij hoort. Het is mogelijk dat hun verkeersinzicht en fietsvaardigheden daardoor achterlopen, wat meer risico op ongevallen met zich meebrengt.”
“Mijn tweede vermoeden heeft te maken met de gestegen verkoop van tweedehands auto’s. In coronatijd gingen veel mensen het openbaar vervoer mijden. Zij schaften een auto aan en zijn wellicht blijven rijden toen de coronamaatregelen niet meer golden. Het is de afgelopen tijd erg druk op de weg. De toegenomen drukte kan ook voor meer ongelukken hebben gezorgd.”
Herbert Korbee, verkeerspsycholoog en adviseur omgevingsplannen
Hoe kijk jij als verkeerspsycholoog naar verkeersveiligheid?
“In de verkeerspsychologie heb je twee takken: aan de ene kant de sociale verkeerskunde, die bestudeert hoe mensen zich gedragen in het verkeer als sociale omgeving. Aan de andere kant heb je de studie van human factors: snappen mensen het verkeersysteem goed en hoe reageren ze op verkeerstekens? Dat zijn belangrijke vragen, want als je wil dat mensen zich aan de regels houden, moeten ze die wel begrijpen. Op die tweede manier houd ik me bezig met verkeersveiligheid.”
Hoe interpreteer je de trend in de ongevallencijfers?
“Ik zie de cijfers als een versnelling van een trend die al langer gaande is. Die heeft verschillende oorzaken, waarvan de belangrijkste volgens mij is dat er meer en sneller wordt gefietst door kwetsbare groepen. Er zijn bijvoorbeeld meer ouderen, ook in het verkeer, die sneller fietsen dankzij de elektrische fiets. Ik denk dat we hun reactievermogen vaak overschatten, en zijzelf ook. Je kunt het dragen van een helm zien als de oplossing, maar veel botbreuken of ander letsel voorkom je daar niet mee.”
Kunnen gemeenten nog meer doen om het aantal ongevallen op fietspaden te verminderen?
“Het gebruik van de fiets is jarenlang gestimuleerd, met succes. De Nederlandse fietspaden zijn alleen nog niet allemaal ingericht op de toegenomen drukte. Gemeenten kunnen in kleine aanpassingen het verschil maken voor de veiligheid. Vanuit mijn vakgebied: zorg dat de randen van het fietspad duidelijk zichtbaar zijn, zodat fietsers steeds zien waar ze veilig kunnen fietsen. De trend van de afgelopen jaren om stoeprandjes laag en donkergrijs uit te voeren, juich ik niet toe. Een hoge stoeprand, of een lage in een contrasterende kleur, is herkenbaarder.”
Hoe keren we deze trend op de lange termijn?
“Uiteindelijk moeten we volgens mij toe naar een maximumsnelheid voor de fiets binnen de bebouwde kom. En moeten snelle e-bikes en bakfietsen de rijbaan op. Dan komt er op het fietspad weer voldoende ruimte voor gewone en ‘zwakkere’ fietsers.”
Letty Aarts, hoofd data en analyse voor beleid bij SWOV
Op welke manier doe je onderzoek naar verkeersveiligheid?
“Wij stellen als SWOV allerlei gegevens beschikbaar die iets zeggen over verkeersveiligheid. We analyseren die gegevens ook en publiceren onze inzichten, bijvoorbeeld in de Staat van de Verkeersveiligheid. Dat rapport was op 6 december nog onderwerp in een commissiedebat in de Tweede Kamer. Daarnaast doen we uitspraken over de te verwachten gevolgen van beleid op basis van de wetenschappelijke kennis die er is en onderzoeken ook dat beleid zelf met als centrale vraag wat er nodig is voor minder verkeersslachtoffers.”
Wat zegt de Staat van de Verkeersveiligheid over Zuid-Holland?
“In de Staat van de Verkeersveiligheid hebben we geen regionale analyses gedaan. Wel hebben we de verdeling van het aantal doden en ernstig gewonden over verschillende regio’s bekeken. Het verraste mij niet dat Zuid-Holland daarbij hoge aantallen laat zien. Het is nu eenmaal een dichtbevolkte provincie, waar ook veel mensen van buiten naartoe komen, voor werk bijvoorbeeld. Hoe meer verkeersbewegingen, hoe meer slachtoffers; dat is een redelijk algemeen effect.”
Is de toename van het aantal verkeersbewegingen ook de verklaring voor de cijfers over 2022 in Zuid-Holland?
“We hebben net een paar jaren achter de rug met minder verkeer op de weg vanwege de maatregelen tegen corona. Nu het verkeer aantrekt, zou dat een verklaring kunnen zijn voor het toegenomen aantal ongevallen in het verkeer. Maar nogmaals: daar hebben we specifiek voor Zuid-Holland nog geen onderzoek naar gedaan.”
Heeft corona ons gedrag in het verkeer ook veranderd?
“Daar zien we nog geen duidelijke aanwijzingen voor in de beschikbare gegevens behalve die van de mobiliteit. Snelheden zijn bijvoorbeeld niet echt veranderd, behalve op de autosnelwegen waar tegelijkertijd met de coronamaatregelen overdag een lagere limiet inging. De gedragsveranderingen die we zien in de landelijke metingen, laten geen duidelijk verband met corona zien. Dat willen we nog wel verder onderzoeken en dan ook vergelijken met andere landen. Je bent echter wel afhankelijk van beschikbare gegevens.”
Hoe zie jij de cijfers voor Zuid-Holland in 2022?
“We hebben in de Staat van de Verkeersveiligheid een analyse naar regio gedaan van de statistieken tot en met 2021. De voorlopige gegevens voor 2022 hebben we alleen nog nationaal geanalyseerd. Het aantal slachtoffers lijkt dit jaar weer te gaan stijgen. Voor Zuid-Holland zien we tot en met 2021 geen noemenswaardige toename in het werkelijk aantal doden volgens de cijfers van het CBS, maar de cijfers over verkeersgewonden laten in Zuid-Holland en een paar andere provincies wel een stijging zien.”
“Wij kijken als SWOV met een statistische bril naar zulke cijfers. Zeker heeft het ene jaar een hoger aantal slachtoffers dan het andere, maar dat hoeft niet te betekenen dat het om een significante stijging gaat. Hoewel de cijfers voor Zuid-Holland fluctueren, blijven de verkeersdoden tot nu toe globaal op hetzelfde niveau als afgelopen jaren. De ernstige verkeersgewonden nemen wel toe, maar dat geldt voor heel Nederland.”
Welke aanbeveling zou je gemeenten willen doen om het aantal verkeersslachtoffers te beperken?
“In het rapport Kiezen of Delen hebben we doorgerekend wat de verwachte veiligheidsbijdrage zou zijn van een aantal geselecteerde maatregelen. De inzet was een halvering van het aantal verkeersslachtoffers in 2030. Specifiek voor gemeenten zijn effectieve maatregelen op een rij gezet door het Kennisnetwerk SPV waarin SWOV en CROW samenwerken. Gedrag speelt daarbij een belangrijke rol, maar juist ook de inrichting van de infrastructuur en voertuigen kan gedrag sterk beïnvloeden: voorkomen dat mensen fouten maken en als het dan toch fout gaat, voorkomen dat mensen ernstig gewond raken. We pleiten daarom voor een effectieve mix van Engineering, Enforcement en Education.”
Meer lezen? Download hier de Staat van de Verkeersveiligheid 2021 en het rapport Kiezen of Delen.